Tarikh Falsafeh-Islami

 نظرات ◦ -1تردید در اصالتفلسفه اسالمی فلسفه اسالمی اصالتندارد و شرح و انتقال همان فلسفه یونانی است. تقلیدی و وارداتی است اسالمی نیستو بیگانه است(از طرفبرخی متدینان) رد دینی بودن هر گونه فلسفه ◦ -2پذیرشاصالتو نو آوری فلسفه اسالمی فروکاهیدن فلسفه به کالم: فلسفه اسالمی زاییده محیطاسالمی استو دانشیونانی نقشزیادی در شکل گیری آن نداشت پذیرشاستقالل فلسفی برای فلسفه اسالمی: جریاناتفکری اسالمی مراحل رشد خود را طی کرد و در مرحله ای که خود به رشد عقلی و فلسفه آفرینی رسیدند فلسفه یونانی را دریافتکردند و حتی فلسفه های دیگر  ریشه داشتن عمیقدر جهان بینی قرآنی تحول معنای عقل در اسالماز عقل جزئی و عقل کلی توماسی فالسفه اسالمی به واقع مسلمان متعهد بودند. فلسفه اسالمی تاثیر شگرفی بر فلسفه های یهودی ،مسیحی و هندی داشته است. دیگر حوزه های تفکر اسالمی از آن بهره های فراوان گرفته اند.  عربی بودن ◦ برخی خاورشناسان منک ودی ولف امیل برییه ◦ تاریخ نگاران عربی لطفی السید ‏ نقد (دکتر نصر همان): ◦ این نامگذاری فقطزبانی استو محتوایی نیست ◦ تاقبل از قرن چهاردهم سابقه ای تاریخی ندارد ◦ برخی آثار به زبان فارسی است ◦ بسیاری از فالسفه فارسی زبان بوده اند ◦ بسیاری از آثار فلسفه یهودی به زبان عربی استاما آن را عربی نمی خوانند و نیز فلسفه مسیحی ست :از موضع تعبد و اخالصدینی 1 ـ اهل حدیثو ن 2 ـ متکلمان: ◦ افرادی همچون باقالنی ،اشعری ،یحیی نحوی اسکندرانی (که به نظر مؤثرترین فردبر غزالی بوده است) ◦ ابن حزم(که بیشتر منتقد آراء کندی است) ◦ و نهایتًا غزالی که کتابتهافتالفالسفه را نوشت .در نظر وی فالسفه فقطشارحان فلسفه افالطون و ارسطو هستند. ◦ نکته: عالوه بر غزالی عالءالدین طوسی و قطبراوندی نیز تهافتالفالسفه دارندکه به تبع غزالی بوده است. شهرستانی :مصارعه الفالسفه ‌دانند نه دلیل ‌دانند و راه وصول به حقیقترا شهود می 3 ـ عرفا :ایشان عقل را حجابمی و برهان.  نظریه اهل تفکیک نظریه عالمه طباطبایی نظریه شهید مطهری  چهار مرحله: ◦ -1ظهور اسالمو معارفاصیل اسالمی ◦ -2ائمه و تبیین معارفاصیل اسالمی ◦ -3شیوع مباحثکالمی و پیدایشمعتزله ◦ -4نهضتترجمه و شیوع افکار خارج از جهان اسالم نتیجه ◦1و 2اسالمی اصیل ◦ 3همان کالم ◦ 4فلسفه مشایی از کندی به بعد و مکاتبدیگر  المیزان ج 5ص283-254 کالمفی طریقالذی یهدی الیه القرآن مخالفتمستدل با بی نیازی از فلسفه در اسالم رد بیگانه بودن فلسفه اسالمی  مسائل فلسفی ◦ -1مسائل صرفترجمه: اکثر مسائل منطق ،مقوالت ،علل اربعه ،تقسیماتعلوم ◦ -2مسائل تکمیل شده س اثباتواجب ،امتناع صدور کثیر از واحد ،اتحاد عاقل و معقول و... امتناع تسلسل ،تجرد نف ، ◦ -3مسائل با تغییر محتوایی بدون تغییر عنوانی نظریه مثل ◦ -4مسائل نوین و ابتکاری مسائل عمده اصالتوجود ،وجود ذهنی ،وحدتوجود ،حرکتجوهریه ،جسمانیه الحدوثو روحانیه البقاء، بعد چهارمبودن زمان و ... ◦ نتیجه :فلسفه اسالمی تقلیدی نیستو استقالل دارد.  الف :تواریخ حکماء و فالسفه ◦ -1تاریخ الحکماء ،حنین بن اسحاق و اسحاق بن حنین .2 صوان الحکمة؛ سجستاني. -3 تتمه صوان الحکمه ،بیهقی -4 طبقاتاالطباء ،ابن جلجل ◦ -5الفهرست؛ ابن نديم. -6 االمد الی االبد ،ابو الحسن عامری -7 طبقاتاالمم ،قاضی صاعد اندلسی -8 نزهة االرواح؛ شهرزوري. ◦ -9اخبار العلماء باخبار الحكماء؛ قفطي. ◦ -10عیون االنباء ،ابن ابی اصیبعه ◦ -11محبوبالقلوب ،قطبالدین اشکوری ◦ -12روضاتالجنات ،میرزا محمد خوانساری ◦ -13مجالسالمومنین ،قاضی نورالله شوشتری ◦ -14نامه دانشوران ،محمد علی تبریزی ◦ -15ریحانه االدب ،محمد علی تبریزی  ح :کتبتاریخ فلسفه -1 تاريخ فلسفه اسالمي؛ هانري کربن؛ با دو ترجمه اسدالله مبشري و جواد طباطبائي. -2 تاريخ فلسفه در جهان اسالمي؛ حنا الفاخوري و خليل الجر؛ ترجمه عبدالمحمدآيتي. ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ -3تاريخ فلسفه در اسالم؛ زير نظر م.م .شريف -13تاريخ فلسفه اسالمي؛ سيد اسحاق حسيني کوهساري. -16تاریخ فلسفه اسالمی ،دکتر الیور لیمان و دکترنصر -4سير فلسفه در اسالم؛ ماجد فخري. -5تاريخ فلسفه دراسالم؛ تي .جيِ .دبور؛ ترجمه عباسشوقي. -6متفکران اسالم ،بارون کارادو وو ،ترجمه احمد آرام -7تاريخ فالسفه ايراني از آغاز تا امروز؛ علي اصغر حلبي. -8تاريخ علومعقلي درتمدن اسالمي؛ ذبيح الله صفا. -9منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران ،آشتیانی -10مقدمه آشتیانی بر شواهدالبوبیه. ” -11طبقاتالفالسفه“ ،خدماتمتقابل اسالموایران ،مرتضی مطهری -12تاريخ حکما و عرفا؛ صدوقي سها. -14تاریخ فلسفه اسالمی ،خسروپناه -15سه حکیم مسلمان ،دکتر سید حسین نصر  -1 تاريخ فلسفه اسالمي؛ هانري کربن؛ با دو ترجمه اسدالله مبشري و جواد طباطبائي. -2 تاريخ فلسفه در جهان اسالمي؛ حنا الفاخوري و خليل الجر؛ ترجمه عبدالمحمدآيتي. -3 تاريخ فلسفه در اسالم؛ زير نظر م.م .شريف -13 تاريخ فلسفه اسالمي؛ سيد اسحاق حسيني کوهساري. -16 تاریخ فلسفه اسالمی ،دکتر الیور لیمان و دکترنصر -4 سير فلسفه در اسالم؛ ماجد فخري. -5 تاريخ فلسفه دراسالم؛ تي .جيِ .دبور؛ ترجمه عباسشوقي.  دراساتفی الفکر الفلسفی ،حسامالدین آلوسی نگرشی بر تاریخ فلسفه اسالمی ،محمود زارعی بلشتی ،مقاالتروتلج تاریخ فلسفه اسالمی ،حسن معلمی ‌محور )1 مدل فيلسوف ‌محور )2 مدل مكتب روشورويكرد محور )3 مدل ‌ أله وموضوع محور )4 مدل مس ‌ دوره محور )5 مدل ‌ ‌كند: هانري كربن آن را به سه دوره تقسيم مي )1 كندي ـ ابن رشد ‌تر است. اين دوره از جهاتي براي فالسفه غربشناخته شده )2 سه سده پيشاز دوره صفوي (دوره الهياتصوفيانه) ‌هاي اين دوره ،بسطمکتبابن عربي و مکتبنجم الدين کبري و پيوند از ويژگي تصوفازسويي با تشيع اثني عشري و از سوي ديگر با آيين اسماعيليه است. )3 پساز دوره صفوي  شهيد مطهري فالسفه اسالمي را بر حسبرابطه استاد و شاگردي در سي ‌کنند. وسه طبقه ذكر مي فه‌اي كه از اساتيد طبقه بعدي و شاگردان طبقه قبل س فالس ‌ س ، بر اين ا ا ‌گيرند. ‌باشند در يكطبقه قرار مي ‌ها مي هستند و يا معاصر و هم‌زمان آن این طبقه بندی در کتاب”خدماتمتقابل اسالمو ایران“ بیان شده است.  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ )1کندي. )2احمد ابن طيبسرخسي ،احمد ابن سهل بلخي ،جعفر ابن محمد بلخي ،ابراهيم قويري ،ابراهيم مرزوي ،يوحنا ابن حيالن ،محمد ابن محمد ايرانشهري نيشابوري. )3زکرياي رازي ،شهيد بلخي ،ابن کرنيب ،متي ابن يونسنصراني ،فارابي(معلم ثاني). )4يحيي ابن عدي منطقي ،گروه اخوانالصفا. )5سجستاني ،عامري نيشابوري ،ابن الخمار ،ابو عبد الله ناتلي. طب ،ابو الفرج ابن )6ابن مسکويه رازي ،ابو ريحان بيروني ،ابنسينا ،ابوالفرج ابن ي هندو ،ابن هيثم بصري (طبقه نوابغ). )7فقيه معصومي ،بهمنيار مرزبان ،عبد الواحد جوزجاني ،حسين ابن زيله اصفهاني، علي ابن رضوان ،ابن بطالن ،انواري. )8فضل ابن محمد لوکري ،سعيد ابن هبـه الله ،خيامنيشابوري ،محمد ابن احمد زالي غ . )9محمد ايالقي ،ابوالبرکاتبغدادي ،ابن ابي طاهر طبسي ،ابن غيالن ،ابن باجه، ابوالحکم مغربي. )10صدر الدين سرخسي ،ابن طفيل ،ابنرشد ،مجدالدين جيري ،ابن سهالن ،ابي الصالح.  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ )11فخرالدينرازي ،شيخ اشراق ،بابا افضل کاشاني. )12فريد الدين داماد نيشابوري ،شمسالدين خسرو شاهي ،قطبالدين مصري ،ابن منعه. )13خواجه طوسي ،دبيران. )14عالمه حلي ،ابن ميثم بحراني ،قطبالدينشيرازي ،ابن شرفشاه. )15قطبالدين رازي ،عضد الدين ايجي. )16سعد تفتازاني ،شريفجرجاني. )17محيي الدين گوشکناري ،اسعد دواني ،کرباسي. )18صدرالديندشتکي ،محقق دواني ،مال علي قوشجي. )19منصور دشتکي ،محمود نيريزي ،قاضي ميبدي ،مال حسين الهي اردبيلي. )20مال عبد الله يزدي ،فاضل باغنوي ،خضري شيرازي ،ترکه ،داوود ابن عمر انطاکي.  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ )21مير داماد ،شيخ بهائي. )22ميرزا رفيعا،مالصدرايشيرازي،مال شمسا،خليفه السلطان،سيد احمدعاملي ،قطبالدين اشکوري،فضل الله استر آبادي. )23مال محسن فيضکاشاني،عبد الرزاق الهيجي ،رجبعلي تبريزي،محقق سبزواري،محقق خوانساري. )24قاضي سعيد،محمد تنکابني،آقا جمال خوانساري،قوامالدين حکيم،پير زاده،علي قلي خان. )25محمد صادق اردستاني،عنايتالله گيالني،سيد حسن طالقاني. )26خواجوئي،الماسي،حمزه گيالني،عبد الله حکيم. )27محمد بيد آبادي،مال مهدي نراقي،مدرس،محرابگيالني. )28مال علي نوري،مال احمد نراقي،شهيد مشهدي. )29ميرزا حسن نوري،واحد العين،زنوزي،مال محمد لنگرودي الهيجي،مال آقاي قزويني.  ‏ ‏ ‏ )30مال هاديسبزواري،آقا علي زنوزي،محمد رضا قمشه اي،ابو الحسن جلوه. س )31ميرزا هاشم اشکوري،حسن کرمانشاهي،شهابالدين نيريزي،حکيم عبا ، جهان گير خان قشقائي،آخوند کاشي،ميرزا محمد باقر اصطهباناتي،علي اکبر حکمي، عبدالنبي نوري،حسين علوي سبزواري،شيخ االسالمخراساني،محمدسروقدي مشهدي ،هيدجي زنجاني. )32فاضل خراساني ،آقا بزرگ حکيم ،بادکوبه‌اي ،مجتهد کازروني شيخ محمد خراساني ،کمپاني ،محمد تقي آملي ،ميرزا مهدي آشتياني،ميرزا احمد آشتياني،طاهر تنکابني،رفيعي قزويني ،فاضل توبي ،عصار. )33طبقه مذکوربه مالحظاتي ذکر نشده است.  دوره فلسفه تعقلي (كندي م252ـ ابن رشد م)595 ‏ دوره فلسفه شهودي (غزالي م505ـ دواني م)903 ‏ دوره فلسفه ديني ‏ دوره فلسفه معاصر ويژگي اين دوره آن استكه فالسفه از روشعقلي محضبراي حل مسايل فلسفي بهره ‌جستند. مي فالسفه مشهور اين دوره عبارتند از :کندي ،زکرياي رازي ،فارابي ،گروه اخوان الصفا ،ابو ريحان بيروني،ابن سينا ،ابن طفيل و ابن رشد. اين دوره شامل فالسفه‌اي چون غزالي ،سهروردي ،خواجه طوسي ،عالمه حلي ،قطبالدين رازي ،صدر الدين دشتکي و محققدواني است. ‌شود .وي فلسفه «يماني» را تأسيسکرد که بر اين دوره با ميرداماد (م)1041شروع مي ‌هاي ديني براي تدوين نظامفلسفي استفاده نمود .مال سنتو دين تأکيد داشتو از گزاره صدرا ،فيضکاشاني ،الهيجي ،نراقي ،اشکوري ،رفيعي ،آملي،آشتياني و ...از اين قبيل فالسفه‌اند. ‌هاي ‌شود و هم‌اکنون ادامه دارد .ويژگي اين دوره از عالمه شعرانی وعالمه طباطبايی آغاز مي اين دوره آن استکه اوًالفلسفه خود را با مکاتبغربي درگير کرده استثانيًا فلسفه با ‌هاي اجتماعي (نظامحقوقي ،نظامسياسي و )...پيوند خورده است. نيازها ونظام  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ فلسفه در اسالمبه معنای حکمتاست. ‌تری را دارد. البته حکمتدر اسالممعنای عام در اسالمقطعا آیاتو روایاتزیادی در خیر بودن و ستایشو تمجید ”علم“ آمده است. س در اسالمآنچه خیر استو خوباست”حکمت“ است. س ا اا ‌اند. حکمترا جریان های مختلففکری (کالم ،فلسفه ،عرفان) به خود نسبتداده با توجه به در نظر گرفتن این ریشه معنای فلسفه با معنایی که در غرببا توجه به معنای نظری آن بوده استمتفاوتاستو هم جنبٔه نظری و هم جنبٔه عملی ‌گیرد. را در بر می فلسفه: ◦ استکمال عقل نظری +تهذیبنفس  واقعا فلسفه اسالمی استنه صرفا فلسفه مسلمانان فلسفه اسالمی عمیقا ریشه در قرآن و حدیثدارد. فلسفه نبوی قرآن نه تنها به عنوان منبع برتر قانون دینی بلکه به عنوان منبع ماهیت واقعی وجود و فراتر از وجود یعنی سرچشمه نابهستی معرفی شد. حقیقت وحدتفلسفه یا حکمتبا حقیقتکه در قلبقرآن جای دارد. حکمتاز مشکاتنبوتسرچشمه می گیرد.  فلسفه و دیگر جریان های فکری در اسالمتاثیر و تاثر بر یکدیگر داشته اند. ◦ بسیاری از مسایل از دیگر جریان های فکری آمده است. ◦ برخی از مسایل در چالشبا جریان های دیگر فکری به وجود آمده است.  آغاز :قرن اول و سال های نخستین قرن دوم تدوین و ظهور مذاهبو فرق اسالمی :قرن دومتا پایان قرن پنجم تکامل و آمیختن با فلسفه :ششم تا نهم رکود و تقلید :دهم تا دوازدهم جدید  اصل توحید ،اصل عدل عدل ◦ اختیار عبد ◦ حسن و قبح عقلی توحید (تنزیه) ◦ انکار رؤیتالهی ◦ حدوثقرآن ◦ حالتدانستن رضا و غضبالهی نه صفت  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ واصل بن عطا131 ابوالهذیل عالف226 ابو اسحاق ابراهیم بن سیار(نظام)231 بشر بن معتمر210 معمر بن عباد السلمی228 ثمامه بن اشرس213 جاحظ255 ابو علی جبائی ابو هاشم جبائی321  زیادتصفاتبر ذات نظریه کسب خداوند خالقافعال انسان استو انسان کسبکننده آنها حسن و قبح شرعی قدمقرآن رؤیتخداوند  اشعری ابوالحسن علی بن اسماعیل 330یا334 ◦ در سال 1066/459خواجه نظامالملک به منظور دفاع از آرای اشاعره مدرسه نظامیه بغداد را تاسیسکرد امامالحرمین جوینی478 غزالی505 فخر رازی606  سقراطکتابی ندارد چون به شیوه دیالکتیک و حضوری معتقد بوده استو ‌داند. آموزشاز طریقکتابرا با واسطه و بدون درک درستمی راه های شناختاندیشه های سقراط: ◦1ـ کتبافالطون ‌های گرنفون شاگرد سقراط(یادنامه‌ها یا خاطراتـ بزممهمانی یا ضیافت) ◦2ـ کتاب ◦3ـ نمایشنام‌ه ابرها ـ نوشته آریستوفانسمعاصر سقراط ◦4ـ اشاراتپراکنده - خودتباشـ خود را باشـ خودترا بشناسـ خود را بهتر کن ـ زندگی ناآزموده ارزشزیستن ندارد ـ فضیلتو معرفت  -1دوجهان: ◦ الف :باال /معقول /یک نمونه /کامل /ثبات /مطلق /صرف /ابدی وازلی/غیرمکانمند / قائم به ذاتُ-----مُثل س چند نمونه /ناقص /تغییر /نسبی /مخالط /غیرابدی و ازلی/ ◦ ب:پایین /محسو / مکانمند /غیرقائم به ذات. 2ـ خلود روح 3ـ فضیلتاخالقی=کسبمعرفت 4ـ نظریه استذکار  تقسیمعلم: ◦ نظری :فلسفه طبیعی ،ریاضی ،الهی ◦ عملی :سیاست ،لشکرکشی ،خطابه ،اقتصاد ◦ شعری :هنرهای کالمی ،غیرکالمی خدا=محرک نامتحرک رابطه نفسوبدن: ◦ رابطه ماده و صورت  مکاتب ‏ وجوه مشترک : ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ نوفیثاغوریان فلسفه یهودی – اسکندرانی مسیحیتاولیه (غنوسیه) نو افالطونیان (افلوطین) بعد از مسیحیت اعتقاد به مسائل الهی داشتن مفهومانتزاعی از خدا پستدانستن عالم ماده هبوطنفسآدمی از عالم برتر به دنیا عتقاد به عوالم واسطه ریاضت کشفو شهود سعادتآن دنیایی  اقنوماول: ف ◦ احد :غیرقابل وصفو تعقل ـ وحدتصر . اقنومدوم: س عقل کلی ،صادر اول ◦ نو ، اقنومسوم: ◦ نفسکلی اصل حیاتو حرکت ‌اند عقل کلی و نفسکلی هر دو در اثر صدور ذاتی و ضروری به وجود آمده ‌کند (مانند خورشید و پرتوهایش) که نقصانی در احد ایجاد نمی ‌یابد. ‌دهد وبسطمی پساز عقل کلی و نفسکلی خود را سرایتمی  توسطشاگردشفورفوریوس(تولد232م) تدوین شده است. انتساببه شیخ یونانی (ارسطو) در ترجمه به عربی تشخیصاین اشتباه در قرن19 اصل: ‏ نامهای دیگر: ‏ ترجمه ای آزاد از انئادهای-6-5-4 کتابصبغه دینی دارد تالشبرای سازگاری بیان آرای افالطون و ارسطو نموده است. ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ◦ نئادها (انئادها) یا نه گانه ها ◦ تاسوعات ◦ ◦ ◦ ◦ آپولوجیا آتولوجیا آثولوجیا (ابن ندیم) الثالوجیات(اخوانالصفا)  ردپاهای عرفانی در فلسفه افلوطین ◦ صرفالوجود بودن احد ◦ غیر قابل شناختبودن احد ◦ ریاضتعلمی و عملی در وصول به سعادت(در حکمتنظری و عملی) ◦ اتحاد و اتصال و فنا (سیرنزولی و صعودی) یدمحمدکاظمعلوی دکترس  شروع قرن1هـ7/مرونقدر قرن2هـ8/م ترجمه‌های نخستین :طبو کیمیا ـ ابومنصور دوانیقی و ساختشهر بغداد علمی ـ مأمون و تأسیسبیتالحکمه در 217هـ 832/م ◦ یوحنا بن ماسویه طبیبنصرانی رئیساول ◦ حنین ابن اسحاق (877م) رئیسدوم  س در بین النهرین که در 363که توسط ترجمه به سریانی در مدرسه شهر ِاِد ا قدیسافرائیم نصیبینی تاسیسشد برخی آثار ارسطو به ویژه منطقی و نیز ایساغوجر فرفوریوس در 489به علتغلبه نسطوری گرایی به دستور امپراتور زنون بسته شد مهاجرتعلما به نصیبین و جندی شاپور ترجمه به فارسی ترجمه آثار ارسطو و فرفوریوسو ...به سریانی در قرن ششم ‏ انتقال از یونان به سوریه توسطمسیحیان سوریه ‏ ‏ ‏ ‏ ‏  مسیحیان نسطوری دعوتبه دارالخالفه بغداد در 750م ترجمه آثار پزشکی ترجمه آثار فلسفی  مسلمانان (برخی متکلمان معتزلی) قبل از کندی با فلسفه آشناشده بودند ◦ ابوالهذیل عالف ◦ نظام اما این تاثیر همواره در حاشیه بوده استهیچکدامرغبتی به تدوین مجموعه ای منظم کامل از مبانی تفکر فلسفی یونان نشان ندادند. اینها بیشتر متکلم بودند تا فیلسوفو از فلسفه استفاده کالمی می کردند.  تا زمان کندی متکلمان از منطقبرای دفاع از دین استفاده می کردند اما کندی خواستتا فلسفه را با دین جمع کند داوری ،ص169  طبقة اول: کندی ()252-185 طبقة دوم: ‌ها شاگردان کندی +حرانی  ـ کندی نخستین فیلسوفاسالمی هستاما مؤسسفلسفٔه اسالمی نیست. فلسفه از گذر کندی به فرهنگ اسالمی راه یافت. واضع برخی اصطالحاتاست برخی اصطالحاتمانند مراتبعقل ،عقل بالقوه (هیوالنی) ،عقل بالفعل یا عقل ظاهر ،عقل مکتسب(مستفاد) ،عقل فعال. اما برخی اصطالحاتشجا نیفتاد. روشوی در منطقدنبال نشد لذا معلم ثانی بعد از ارسطو فارابی استنه کندی.  260 اثر به روایتابن ندیم فی الفلسفه االولی (دربارة فلسفه اولی) فی حدود االشیاء و رسومها (درباره تعریفو توصیفاشیاء) رساله درباره وحدتخداوند و تناهی ابعاد عالم رساله در ماهیتعقل ◦ ”رسائل الکندی الفلسفیه “ ،محمد عبدالهادی ابوریده  1ـ سازگاری میان فلسفه و دین را مطرح کرد تا فلسفه را اسالمی کند دالیل او بر توافقمیان فلسفه و دین: ‏ 2ـ حقیقت: ‏ 3ـ چون دالیل قرآنی قاطع‌تر استدین بر فلسفه رجحان دارد. 4ـ دینی کردن تعریففلسفه: ‏ 5ـ گرایشفلسفی :نوافالطونی برای این که بتواند جهان فلسفه و دین آشتی دهد گرایشنوافالطونی را انتخابکرد. با اثباتجهان و خدا براساسبرهان علیتو نظم این پروژه را کامل‌تر کرد. -6در برخی مسائل مانند پذیرشحدوثعالم مبنایی کالمی دارد آنهم مبنای معتزلی (اصل اختیار ،عدل ،توحید) ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ◦ 1ـ الهیاتجزئی از فلسفه است2.ـ وحی پیامبری و حقیقتفلسفی با هم سازگارند3.ـ خداشناسی به طریقة منطقی واجباست. ‌تر. ‌تر و روان ◦ نبوی :راحت ◦ فلسفی :صعبو پر پیچ و خم. ◦ فلسفه =شناختحقیقتاشیا =شناختخدا اسالمی کردن فلسفه  اين طبقه از دو گروه مختلفتشكيل مىشود:گروه شاگردان كندى و گروهى كه شاگرد كندى نبودهاند. 1 ـ ابوبکر محمدبن زکریای رازی ()313-251 2 ـ ابوالحسن شهیدبن الحسین البلخی ()325 3 ـ ابواحمد حسین بن ابوالحسین اسحاق بن ابراهیم بن زید بن کاتب(ابن کرنیب)؟2 4 ـ ابوبشر متی بن یونس(یونان) نصرانی منطقی بغدادی ()328 5 ـ ابونصر محمدبن محمدبن محمدبن طرخان فارابی (.)339-257  ‏ ‏ .1ابو بكر محمد بن زكرياى رازى كه به«جالينوسالعرب»اشتهار يافته است.بيشتر شهرتو هم تخصصوى در طباست .در اين فن از طراز اول تاريخ شمرده مىشود.برخى او را در طبعملى و تجربى بر بوعلى ترجيح دادهاند.در سال 251متولد شده و در سال 313درگذشته است.قبال گفتيم كه ابن النديم او را شاگرد بلخى شمرده استو احتماال اين بلخى همان ابو زيد بلخى شاگرد كندى است.عليهذا رازى شاگرد شاگرد كندى است.قرائن ديگرى به دستآمده كه تاييد مىكند استاد رازى همان ابو زيد بلخى است(. )17 ابو زيد در سال 243يا 244متولد شد و از شاگرد خود(رازى)كه در 251متولد شده است 7يا 8سال بزرگتر بوده استو البته اين بعيد نيست،خصوصا با توجه به اينكه رازى در بزرگسالى به تحصيل اشتغال پيدا كرده است.ابو زيد 9سال هم بعد از شاگرد خود زنده بوده است.استاد ديگر رازى ابو العباسايرانشهرى استكه قبال نامبرديم و اطالع درستى از او در دستنيست. رازى عقايد فلسفى خاصدارد،به فلسفه ارسطويى زمان خويشتسليم نبوده است.در بابتركيبجسم قائل به«اجزاء ذرهاى»بوده است.عقيده خاصى در باب«قدماى خمسه»داشته استكه معروفاستو كم و بيشدر كتبفلسفه مطرح است.عقايد فلسفى رازى را در باب«قدماى خمسه»فارابى،ابو الحسين شهيد بلخى،على بن رضوان مصرى،ابن الهيثم بصرى رد كردهاند.  در فهرستكتبرازى،كتابفى النبواتآمده كه ديگران به طعن و استهزا ناماو را«نقضاالديان»نهادهاند و كتابديگرى به نامفى حيل المتنبئين كه ديگران به طعن ناماو را«مخاريقاالنبياء»گذاشتهاند.اين كتابها در دستنيست،ولى متكلمين اسماعيلى از قبيل ابو حاتم رازى و ناصر خسرو(و شايد منقول از ابو حاتم)در كتبخود به نقل قول از رازى مطالبى آورده مبنى بر اينكه او منكر نبواتبوده است.هر چند ابو حاتم نامرازى را نبرده استو از او با كلمه«ملحد»ياد كرده استولى مسلم استكه منظور او محمد بن زكرياى رازى است.  نظر به اينكه آن كتبدر دستنيست،نمىتوان اظهار نظر قطعى كرد ولى از مجموع قرائن مىتوان به دستآورد كه رازى منكر نبواتنبوده و با«متنبئين»(مدعيان دروغين نبوت)در ستيزه بوده است.مباحثاترازى با ابو حاتم اسماعيلى در منزل يكى از بزرگان رى در حضور اكابر و بزرگان شهر و«على رؤوساالشهاد» محال استكه در زمينه ابطال نبواتباشد و رازى صريحا و علنا همه نبواترا تكذيبكند و همه مذاهبرا باطل بداند و در نهايتاحترامهم زيستنمايد.اين كه برخى ادعا مىكنند كه ابو ريحان بيرونى كتابى به نام«نقضاالديان»و كتابى به نام«مخاريق االنبياء»به رازى نسبتداده است( )18به هيچ وجه صحيح نيست.ابو ريحان يكى از آن كتابها را«فى النبوات»و ديگرى را«فى حيل المتنبئين»مىخواند و به دنبال نامهر كدامكلمه«يدعى»را اضافه مىكند و مىرساند كه اين نامرا ديگران دادهاند.ابن ابى اصيبعه ضمن اينكه نسبتچنين كتابى را به رازى انكار مىكند،احتمال مىدهد كه برخى«اشرار»اين كتابرا ساخته و از روى دشمنى به رازى نسبتداده باشند و تصريح مىكند كه نام«مخاريقاالنبياء»را دشمنان رازى نظير على بن رضوان مصرى به اين كتابدادهاند نه خود رازى.از سخن ابن ابى اصيبعه پيداستكه كتابنبواتو كتابحيل المتنبئين غير اين كتابى استكه اين نامبه او داده شده است،و آن دو كتابوضع روشنى دارد.  بعالوه،رازى سختپابند به توحيد و معاد و اصالتو بقاء روح است.كتابى دارد فى ان لالنسان خالقا متقنا حكيما ( )19و كتابى دارد در رد سيسن ثنوى( )20رد بر مانويت)و رسالهاى الى على بن شهيد البلخى فى تثبيتالمعاد ( )21و نظرشدر آن كتاب- همچنانكه ابن ابى اصيبعه مىگويد-نقد نظريه منكران معاد است،و كتابى فى ان النفسليسبجسم(. )22چگونه ممكن استكسى همه اصول مبدا و معاد و روح و نفسرا پذيرفته باشد و منكر نبواتو شرايع باشد؟!بعالوه او كتابى دارد فى آثار االمامالفاضل المعصوم( )23كه به احتمال قوى بر طبقمذاق شيعه در امامتنوشته است،و كتابى دارد به نامالنقضعلى الكيال فى االمامة( )24و كتابى به نامكتاباالمام و المامومالمحقين(، )25و همه مىرساند كه انديشه امامتفكر او را مشغول مىداشته سسيتى ندارد. است.بديهى استكسى كه منكر شرايع و نبواتباشد،درباره امامتح ا  ‏ ‏ بعيد نيستهمچنانكه بعضى گفتهاند ( )26رازى تا حدودى طرز تفكر شيعى امامى داشته است و همه مفكرانى كه اين گونه طرز تفكر داشتهاند،از طرفدشمنان شيعه اماميه متهم به كفر و زندقه مىشدند. گذشته از همه اينها استداللى كه از رازى در انكار نبوتنقل شده،آنقدر سستو ضعيفاست كه از مفكرى مانند رازى بسيار بعيد است،از قبيل اين كه اگر مىبايستمردمهدايتشوند چرا همه مردمپيامبر نيستند؟! آنچه مىتوان گفتاين استكه رازى اشتباهاتو انحرافاتى داشته است،ولى نه در حد انكار نبواتو شرايع،دشمنان او كه سخنان او را نقل كردهاند به او چنين چهرهاى دادهاند و اصل سخن رازى هم كه در دستنيست.ما در عصر خود كتابهايى ديدهايم كه خالى از اشتباهات و انحرافاتى نيستند،ولى مخالفان آن كتابها چنان چهرهاى به آن كتابها دادهاند كه اگر كسى اصل آن كتابها را نديده باشد باور نمىكند كه اين رساالتو مقاالتدر رد چنان كتابى باشد.  رازى دو دسته مخالفداشته است:مخالفانى كه بر آراء فلسفى او رد نوشتهاند مانند فارابى و شهيد بلخى و ابن هيثم و بعضى ديگر،و مخالفانى كه بر آراء مذهبى او رد نوشتهاند.تنها اين گروه كه همان اسماعيلياناند و تاريخ،خود آنها را«مالحده»مىخواند،چهره«الحاد»به رازى در تاريخ دادهاند و ديگران را هم تا حدى تحتتاثير قرار دادهاند.اخيرا مالحده عصر ما به نحوى ديگر در تاييد مالحده اسماعيلى چهره الحادى به رازى مىدهند،ولى نه به منظور بال توجيه ساختن رازى بلكه به منظور توجيه كردن خودشان.  مطلبى ديگر كه بايد ناگفته نماند اين استكه رازى عليرغم نبوغ و تخصصدر طب،در انديشههاى فلسفى توانا نبوده است.مىتوان به ابن سينا حقداد كه در پاسخ به پرسشهاى ابو ريحان بيرونى،رازى را«المتكلفالفضولى المتكلم بما ال يعنيه»مىخواند.  ‏ ‏ .5ابو نصر محمد بن محمد بن محمد بن طرخان فارابى.بى نياز از معرفى است.به حقاو را«معلم ثانى»و«فيلسوفالمسلمين من غير مدافع»لقبدادهاند (. )30اهل تركستان است.معلومنيستكه ايرانىنژاد استيا تركنژاد.هم زبان تركى مىدانسته و هم زبان فارسى،ولى تا آخر در جامه و زى تركان مىزيسته است.مردى بوده فوق العاده قانع و آزادمنش،غالبا كنار نهرها و جويبارها و يا گلزارها و باغستانها سكنى مىگزيد و شاگردان همان جا از محضرشاستفاده مىكردند.نواقصكار كندى را در منطقتكميل كرد. گويند فن تحليل و انحاء تعليميه منطقرا كه تا آن وقتدر اختيار كسى نبود و يا ترجمه نشده بود،فارابى به ابتكار خود افزود،و همچنين صناعاتخمسو موارد استفاده از هر صنعترا او مشخصساخت.فارابى از افرادى استكه عظمتشاز او شخصيتى افسانهاى ساخته استتا آنجا كه ادعا كردهاند او هفتاد زبان مىدانسته.او از افراد خود ساخته است. استاد قابل توجهى نديده است.استاد او يوحنا بن حيالن بوده.منطقرا نزد او آموخته است.متاخرين عموما مىنويسند كه او ابتدا در بغداد نزد ابو بشر متى تحصيل كرد و سپسبه حران رفتو نزد يوحنا بن حيالن ست،سخن ابن خلكان است،اوستكه چنين تصريحى به تحصيل منطقپرداخت( . )31ظاهرا مدركاين ن ب كرده بدون اين كه مدركى نشان دهد.ولى از گفته ابن القفطى و ابن ابى اصيبعه معلوممىشود كه فارابى معاصر ابو بشر بوده و شخصيتى مافوق او در زمان خود او داشته است.  ‏ ‏ ابن القفطى مىگويد«:و كان ابو نصر معاصرا البى بشر متى بن يونساال انه كان دونه فى السن و فوقه فى العلم»يعنى فارابى با ابو بشر هم عصر بود،از او به سال پايينتر و به علم باالتر بود.قريببه همين استسخن ابن ابى اصيبعه.بعالوه بسيار بعيد استكه فارابى پساز دركحوزه ابو بشر متى و استفاده از او در بغداد،به حران نزد يوحنا بن حيالن براى تحصيل منطقبرود.خود فارابى فقطاز يوحنا بن حيالن به عنوان معلم ياد كرده است.ابن القفطى مدعى استكه فارابى در بغداد نزد يوحنا تحصيل كرده است. فارابى در سال(257ششسال بعد از تولد رازى و يكسال قبل از درگذشتكندى)متولد شد و در سال 339درگذشت .هشتاد و دو سال عمر كرد. فارابى فيلسوفى استمشائى و در عين حال خالى از مشرباشراقى نيست،چنانكه كتابفصوص الحكم او حكايتمىكند.او در عين حال يكنفر رياضىدان و موسيقىدان درجه اول است.آراء سياسى و نظرياتخاصدرباره مدينه فاضله دارد كه معروفاست.فارابى فالسفه قبل از خود را تحتالشعاع قرار داد.تالىتلو ارسطو شمرده شد و«معلم ثانى»لقبيافت.  توجه زیاد فارابی به منطق 1 ـ منطقارسطو را به صورتکامًال صحیح و درستبه زبان عربی تدوین کرد و از کج فهمی جلوگیری کرد و اصالح کرد. لقب”معلم ثانی“ را به خاطر همین انسجامبخشی منطقبه او داده اند. باببندی منطقارسطو در فلسفه اسالمی شکل دادن صناعاتخمس  مبادیمعرفتیفارابی: 1 ـ وحدتفلسفه: ‌ها همه در تعابیر است ◦ حقیقتفلسفی یکی استو تفاوت کتابالجمع بین رایی الحکیمین 2 ـ وحدتعلومنظری و عملی (مابعدالطبیعه و علم النفس) 3 ـ وحدتحقیقتفلسفی و دینی 4 ـ وحدتفلسفه و تفکر دینی با سیاست نتیجه :اتحاد سه حقیقتفلسفی ،نبوی و مدنی  -1 روشزندگی ◦ افالطون :عرفانی وزاهدانه ◦ ارسطو :اجتماعی و اهل معاشرتو وزارت ◦ جمع فارابی: اختالفدر شخصیتو مزاج بوده و این اختالفدر عقیده و نظر نبوده استوارسطو همان روش ‌کند. اخالقی افالطون را دنبال می روشصوفیانه افالطون مربوطبه ایامپیری او بوده است(افالطون الهی) -2 روشنگارش ◦ افالطون :رمز آلود و دشوار ◦ ارسطو :واضح و مرتببا تبویبو ترتیب ◦ جمع فارابی: هدفهر دو این بوده استکه از فلسفه در برابر دستبرد نا اهالن حفاظتکنند یکی با دشوار نویسی و دیگری با باببندی و تفصیل  -3 نظریه ُمُثل ◦ افالطون :پذیرشعالم معقوالتو مفارق از ماده ◦ ارسطو :انکار ◦ جمع فارابی: مثل را باید عبارتاز صور موجود در عقل الهی دانستکه هر دو قائلند. ◦ نقد: اوال مثل از نظر افالطون قائم به ذاتهستند ثانیا آنچه به ارسطو نسبتداده از کتاباثولوجیا بوده که از افلوطین است.  نظریه معرفتیا تذکر ◦ افالطون :معرفت=استذکار صور مثلی ◦ ارسطو :معرفتاستداللی از طریقتجرید صور محسوس ◦ جمع فارابی: معرفتهمان تجرید استو این تقاربو همانند کردن صور استیکی با صور مثلی سابق یکی با صور حسی سابق ◦ جای نقد دارد  حدوثو قدمعالم ◦ افالطون :عالم صانعی دارد که آن را از عدمپدید آورده است ◦ ارسطو :قدیم است ◦ جمع فارابی: گرچه ارسطو در کتابسماء عالم چنین گفته اما در اثولوجیا یا الربوبیه معتقد به خلقاز عدمشده است ◦ نقد: اثولوجیا از افلوطین است  نظریه اخالقی (عادت) ◦ افالطون :ذاتو استعداداتذاتی اخالق را می سازد و با عادتو ممارستدشوار است که عوضشود ◦ ارسطو :اخالق با تمرین و ممارستتغییر پذیر است ◦ جمع فارابی: نه افالطون منکر تغییر پذیری استنه ارسطو منکر اختالفذاتی اشخاص  مبانیفلسفی: 1 ـ نظریه عقول دهگانه برای حل مسأله ربطکثیر به واحد براساسنظریٔه فیضEmanation 2 ـ نظریه عقل انسانی 3 ـ نظریه نبوت  این نظریه برای حل مسألٔه ربطکثیر به واحد است. براساسنظریه فیض( ) Emanationارائه شده است. ‌ترین فعالیتش خداوند همانند یک عقل تامالتجرد استکه اصلی خودآگاهی استو براساسهمین خودآگاهی فیضو صدور صورت ‌پذیرد. می اماعقل اول عالوه بر خودآگاهی ،خداآگاهی و تعالی آگاهی را نیز دارد لذا ‌شود. وجود از او صادر می مراتب شش گانه مبادی وجودی: -1علت اولی (واجب) افالک سماویه -2علل ثانی (عقول) عقول کونیه -3عقل فعال -4نفس -5صورت -6ماده قمر تحت قمر عالم تحت عالم نفس نفس صورت صورت ماده  نکته اول: ‏ نکته دوم: ‏ نکته سوم: ◦ تدبر عالم تحتقمر به دستعقل فعال است. ‌گیرد که ◦ هر فلک صورتخاصی دارد که نفسآن استو نفسنیروی خود را از عقل قبلی می آن اشتیاق به عقل خود است. ◦ مراتببیان شده با اصطالحاتدینی قابل تطبیقاست. ‏ واجب خدا عقول مقربان و مالئکه عقل فعال روح االمین و روح القدس نکته چهارم: ‌گانه وجود (مبادی وجود): ◦ مراتبشش 1 ـ واجب2ـ عقول3ـ عقل فعال4ـ نفس5ـ صورت6ـ ماده.  نکته پنجم: ◦ کیفیتخلقت: -1 ابداعی :خلقعقول (فقطحدوثذاتی دارند) -2 غیر ابداعی :خلقعالم ماده از عقول (حدوثزمانی دارند) ‏ نکته ششم: ‏ نکته هفتم: ‌شود اما ابداع خود فارابی است(نظریه ◦ در این نظریه عناصر ارسطویی و اسکندرانی یافتمی نجومی ارسطو و نظریه صدور فلوطین). ◦ مدل طراحی شده برای تطبیقحقایقفلسفی دینی و پایه‌ریزی مدینه فاضله استفاده شده است. حقیقتفلسفی ـ حقیقتنبوی ـ حقیقتمدنی نظم عالم کبیر ـ نظم عالم صغیر. ‏ نکته هشتم: ◦ خلق«المن شیء» را به جای «من الشیء» مطرح کرد. ◦ خلق”من ال شیء“ =خلقاز عدم  نکته:1 ‏ نکته:2 ‏ نکته:3 ‏ نکته:4 ‏ نکته:5 ◦ هر چند این نظریه با بخشسومکتاب«دربارة نفس» ارسطو ارتباطدارد لیکن بیان مرتبه عقل ‌کند. مستفاد که برای ارسطو ناشناخته بوده استکامًال آن را از نظریه ارسطو جدا می ‌کند. جهانشناسی کمک می روانشناسی و ‌ ◦ این نظریه به ارتباط ‌ ◦ این نظریه در میان فالسفه مسلمان و مسیحی مقبولیتعامداشته است. ◦ ابن سینا ـ ابن رشد ـ ابن میمون. ◦ عقل مستفاد عین عقول مفارقه و به منزله پیوندی میان دانشبشری و وحی و الهاماستاما در اسکندر افرودیسی و کندی این طور نیست. ‌گردد و نه تنها قادر استخود و ‌گردد و شبیه عقول می ◦ عقل مستفاد با عقل فعال متحد می معقوالتی را که از اشیاء مادی به دستآورده استتعقل نماید بلکه قادر استعقل فعال و سایر جواهر مجرد مفارق را نیزادراک نماید.  دفاع از نبوتو وحدتحقیقتفلسفی و نبوی در مقابل شبهاتابن راوندی و زیر سوال رفتن آشتی میان آندو اتحاد با عقل فعال ◦ مشاهده صور معقول ----حکماء و فالسفه ◦ الهامدر خیال و وحی ----پیامبران ◦ الهامضعیفتر در خیال ----دیگر اولیاء اتحاد با عقل فعال در پیغمبر از راه الهامدر خیال میسر است. ◦ توضیح مهم: خیال و اتصال از طریقخیال به عقل فعال در پیامبر عالوه بر تعقل و اتصال عقالنی به ‌کند و بیان عقل فعال است .قوه عقل و تعقل صور را به صورتکلی و معقول دریافتمی این صور به همین صورتبرای مردمسنگین و غیرقابل درک است .پیامبر از قدرتتخیل ‌تواند این ادراکاتمعقول را با ویژة خود که به تقلید و بازآفرینی از آن تعبیر شده استمی س ملموسو سمبلیک دریافتکند و ابالغ کند و این وحی است. ادراکاتمحسو ، باید به خاطر آورد که سفر چهارمبازگشتاز حقاستبه سوی خلق مأموریتی که فقطبرای پیامبران تعریفشده است. تاثیر نظریه نبوتفارابی ◦ پذیرشتوسطابن سینا ◦ عدمپذیرشتوسطابن رشد ◦ توجه متاخران مانند سید جمال و محمد عبده به آن  ص61 بکار گرفتن قوه تخیل در تبیین امر وحی فقطبرای تبیین بخشی از ادراکاتنبی است(صور مخیله) [ ....اما در صور معقوله اتصال از طریققوه عقل نبی است]. ص62 نسبتبین نبی و فیلسوف شرایطفیلسوفاز شرایطعامه نبوتبه حسابمی آید .اما شرایط اختصاصی نبی کمال قوه متخیله است.  تنها فیلسوفسیاسی طرح تمدن اسالمی پرداختن به سیاستو اجتماع مدینه فاضله  جامعه آرمانی ،جامعه ایده آل ،آرمان شهر ،ناکجاآبادutopia ، ◦ فارابی ◦ ابن مسكويه ◦ رازي ◦ خواجه نصيرالدين طوسي ◦ اماممحمد غزالي ◦ آرمانشهر افالطون آرمانشهر ُاگوستين آرمانشهر فارابى آرمانشهر مور آرمانشهر اتين كابه آرمانشهر ويل دورانت  نکته اول: ◦ مدینه فاضلة فارابی ،مسکن واحدی استکه در آن گروهی از افاضل و اخیار و سعداء ‌واسطه از افاضه «عقل فعال» بهره مند استو تحتریاسترئیسی که بالفاصله و بی ‌اند و یکدیگر را بر اشیایی که در ارشاد و تعلیم محتاج به هیچ انسانی نیستگرد آمده ‌کنند. ‌گردد معاونتمی به وسیلة آنها نیل به سعادتحقیقی ممکن می ◦ این مدینه ماهیتًا با اجتماعاتمدنی دیگر از لحاظریاست ،اهالی ،قانون و غایت، متفاوتاست نکته دوم: ◦ تشبیه مدینه به ارگانیسم بدن ◦ رئیسمدینه قلب نکته سوم: ‌کند (مخدوممطلق ‌کنند و کسی بر آنها ریاستنمی ◦1ـ طبقه رؤسا :ریاستمی هستند). ‌اند و هم مرئوس(هم مخدومو هم خادم). ◦2ـ طبقه متوسط :هم رئیس ‌گزاران :فقطمرئوسو خادمهستند. ◦3ـ طبقه خدمت  نکتة چهارم: ‏ نکتة پنجم: ‏ نکته ششم: ‏ نکته هفتم: ◦ حاکم مدینة فاضله به عقل فعال متصل است ◦ پیامبر و امام س امام ،ملک ،فیلسوفو حکیم دارد. ◦ عناوینی همچون رئی ، ◦ شرطتحققریاستحکمتو فلسفه است. ف شارع و رهبر (امام) ◦ جمع میان فیلسو ، ‌آل (گونه‌های مختلفجوامع) ◦ انحرافاز جامعه ایده مدینه های جاهله: مدینه فاسقه مدینه ضاله  علم زبان ـ علم منطقـ علم ریاضی ـ علم طبیعی ـ علم الهی ـ علم مدنی ـ علم فقه ـ علم کالم. نکته: ◦ مالک علم بودن در نظر فارابی ،نیل به سعادتاستو این گرایشی کاربردی است. ‌شود. 1 ـ امور معجزی ،نهایتًا با اصل علیتتوجیه می 2 ـ سمعیات(نقلیات) به معنای ظاهری نیستند مانند لوح و قلم و ...تأویل بردارند. 3 ـ امور اخروی جسمانی قابل تأویل به روحانی هستند.  نفس ◦ مختصانسان نیست ◦ جوهر بسیطمفارق ◦ رد وجود نفسپیشاز بدن ◦ رد تناسخ ◦ تقسیم بندی نفوسدر بقاء تقسیم نفوسآدمی: یمانند. ◦ ـ به کمال رسیده به صورتمجرد باقی م ‌ ‌شوند. ◦ ـ جاهله با بدن نابود می ‌توانند مفارق از ماده باشند. یمانند و نمی ◦ ـ مریض در حد نفسهیوالنی باقی م ‌ ◦ ـ فاسقان خالد در شقاوتهستند.  قوای نفسوحدتدارند هر یک برای مادون خود صورتو برای مافوق خود ماده است برترین قوا ،قوه ناطقه استکه ماده برای قوه ای دیگر نیست.  فارابی و عرفان ◦ گرایشعرفانی در فصوصالحکمه ◦ سیر نزولی و صعودی خلقت ◦ اتصال عارفبه عقل فعال به واسطه تخیل ◦ عقل فعال ‏ ‏ ‏ ‏ واسطه فیض در رابطه با اجسام=واهبالصور در رابطه با وحی و نبوت=روح االمین در رابطه با اعطای روح و قبضآن =روح القدوس 1 ـ یحیی بن عدی منطقی نصرانی ( 363یا)364 2 ـ اخوان الصفا و خالن الوفا (نیمة قرن چهارم) ◦ ابوسلیمان محمدبن معشر بستی ◦ ابوالحسن علی بن هارون زنجانی ◦ ابواحمد مهرجانی معوفی ◦ زیدبن رفاعه  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ اخوان الصفا و خالن الوفا و اهل الحمد و ابناء المجد در زمان حکومتآل بویه ( 447-334هـ) ـ فعالیتپنهانی داشته‌اند تا این که ابوحیان توحیدی ( 400هـ) نامپنج تن را یشناساند. م‌ ابو سلیمان محمد بن معشر ُبستی معروف به مقدسی ابوالحسن علی بن هارون زنجانی ابو احمد محمد بن نهرجوری (مهرجانی) عوفی زید بن رفاعه « این گروه معتقد بودند شریعتبه نادانی ها و گمراهی ها آلوده شده است و برای پاک کردن آن راهی جز فلسفه نیست ،و اگر فلسفه یونانی و شریعت اسالمی با یکدیگر در آمیزند ،کمال حاصل خواهد شد ».. حسینی کوهساری ص65  ـ رسائل اخوان الصفا نویسندگان مختلفی و ناشناخته‌ای دارد و ‌المعارفی است. دائره ـ برداشتباطنی از دین و گرایشمعنوی. ـ تلفیقمیان علم و دین لذا علم و فلسفه را به شیوة متصوفه و دین را ‌اند. به طریقتشبیه و تمثیل تأویل نموده  ـ چهار مرتبه داشته‌اند: ◦1ـ پایین‌ترین مرتبه :االخوان االبرار الرحما (مرتبه مبتدیان ،اربابذوی الصنایع) ◦ کسانی که در پانزده سالگی رسیده بودند. ◦2ـ مرتبة بعدی :االخوان الخیار الفضال (مرتبه رؤسا) ◦ کسانی که سی تا چهل داشتند. ◦3ـ مرتبة بعدی :االخوان الفضال الکرام(مرتبه ملوک) ◦ کسانی که چهل و پنجاه داشتند. ◦4ـ آخرین و باالترین مرتبه :مرتبه نبوی یا ملکی ◦ پنجاه و باالتر داشتند. ناختشناسی تابع افالطون و سقراطهستند: ـ در ش ‌ ◦ ثنویتروح و بدن +استذکار +تعلیم سقراطی. تیشناسی نوافالطونی هستند: ـ در هس ‌ ◦ احد و نظریه فیضو مراتبوجود است. ـ اخالق: ◦ باالترین فن تزکیه نفساستاصول فکری و فلسفی آنها یکسره و در اصول اخالقی ‌شود .همة فضایل از آن روح و همه رذایل از آن جسم است. خالصه می 1 ـ ابوسلیمان محمدبن طاهر بن بهرامسجستانی (370؟380-؟)390- 2 ـ ابوالحسن عامری ()381 3 ـ ابوالخیر حسن بن سوار معروفبه ابن الخمار ()408 4 ـ ابوعبدالله ناتلی