چرا نامش را سبیل الرشاد گذاشتم؟

چرا سبیل ال ّرشاد؟ َسبِیل :به معنای راه ،راه آشکار .و رشاد به معن ای از گم راهی درآم دن ،ب ه راه راس ت رفتن و راس تی و ایستادگی و پیروزی . سلوک در آن آدمی را به حق می ِ سبیل رشاد ،عبارت است از سبیلی که رساند1. فخر رازی عبارت "سبیل الرشد" را چنین تفسیر کرده است :عبارت است از "س بیل ه دایت ،و دین ح ق و صواب در علم و عمل" 2.نیز در تفسیر قمی آمده است :سبیل رشد؛ راه ایمان و ص دق و وف ا و عم ل ص الح است3. بنابراین ،پدیدارهای ایمان و عمل صالح ،فرایندهائی هستند ،از آن جهت که روندگان خود را ب ه ع زت و ب ه لقاء رحمت پروردگار نائل می آورند "سبیل رشد" و "س بیل الرش اد" خوان ده می ش وند .در نقط ة مقاب ل غی" قرار دارند که همگی در "صراط جحیم" "سبیل رشد"" ،سبیل غی" و " سبیل های ّ واقعند4. هر یک از اعمال صالح ،یک سبیل رشد را تشکیل می دهد .انابه و بازگشت به سوی خ دا ،ی ک س بیل رش د است … :و اتبع سبیل من اناب إلی … 5راه کسی را پیروی کن که توبه کنان به سوی من باز می گردد… کاری که پیامبر و تابعانش به عنوان داعیان مردم به سوی خدا ،از روی بصیرت انجام می دهند ،ی ک س بیل رشد است :قل هذه ،سبیلی أدعوا إلی اهلل علی بصیره أنا و من اتبعنی … 6بگو :این است راه من ،که من و هر کس پیروی ام کرد با بینایی به سوی خدا دعوت می کنیم… 1 بدیهی است ،مقام پیامبر اکرم (ص) در کار دعوت از روی بصیرت با مقام پ یروانش در این ک ار بس یار ف رق دارد؛ ولی چون او و تابعانش همگی یک کار صالح را انجام می دهند آن کار که یک سبیل رش د باش د وج ه مشترک آنان گشته است7. جهاد فی سبیل اهلل ،یکی دیگر از ُسبل رشد است .حج و نماز و زکات و ایتاء ذی القربی و سایر اعمال ص الح، سبیلهای دیگر رشدند .همة این سبیلها به مثابة جاده های فرعی هستند که ب ه ش اهراه "ص راط مس تقیم" متصل شده اند .قرآن ،کتابی است حاوی درسهایی که انسان متقی را به سبیلهای رشد و رش اد ،ه دایت می کند راههایی که بر پایة حکمت و سداد استوارند و "اقوم" هستند :إن هذا القرآن یهدی للتی هی أقوم … 8بی گمان این قرآن به آیینی که استوارتر است راه می نماید… در تفسیر عبارت "یهدی للتی هی أقوم" شیخ طوسی می فرماید":یهدی لجمیع سبل الدین التی هی توحید اهلل وعدله و صدق انبیائه ،و العمل بشریعته و فع ل طاعات ه و تجنب معاص یه 9".ه دایت می کن د ب ه هم ه سبیلهای دین (رشاد) که عبارت است از :یگانگی خدا و عدلش و تصدیق پیامبرانش و عمل ب ه ش ریعت او و انجام عبادات و اوامرش و دوری از معاصی او .با عنایت به تفسیر فوق از آیة یاد شده ،به وضوح ارتباط معنایی نزدیک میان "هدایت" و مفهوم "سبیل الرشاد" را نشان می دهد. مثالی ذکر می کنیم که ارتباط بین دو واژه "هدایت" و "سبیل الرشاد" به خوبی نش ان داده ش ده اس ت :و قال الذی ءامن یاقوم اتبعون أهدکم سبیل الرشاد 10.و کسی ک ه ایم ان آورده ب ود ،گفت :ای ق وم من ،م را پیروی کنید تا شما را به راه ُرشد و راستی هدایت کنم. در این آیه ،مومن آل فرعون ،مردم را به پیروی از رهنموده ای خ ویش ف را می خوان د و تبعیت از خ ود را، موجب دستیابی به راه صواب و رشاد می داند. عبارت "أهدکم سبیل الرشاد" ،طعن و تعریض بر فرعون است ک ه طریق ة خ ود راَ ،رش اد می خوان د ،و می گفت …" :و ما أهدیکم إال سبیل ال َرشاد ... 11"...و شما را جز به راه ُرشد و راستی هدایت نمی کنم. 2 در واقع فرعون از راه تزویر ،مدعی هدایت مردم به راه رشاد بود .از این که فرعون و مومن آل فرعون ،ه ر دو مد عی نشان دادن راه صواب و رشاد به مردم شدند ،می توان این حقیقت را بدست آورد که اص ل نیازمن دی ّ انسانها به راه رشاد و به مقتدایی که خود ،طی طریق کرده و راه بر دیگ ران باش د ج ای ش بهه ای نیس ت. منتهی با عنایت به تأمل در آیات یاد شده ،می توان این نکته را دریافت که؛ شعار فرعون ب ه نش ان دادن راه رشاد و راه درست زندگی در تقابل با شعار مومن آل فرعون جز فریبکاری و شیطنت نبود. -1فخر الدین رازی ،التفسیر الکبیر ،الجزء الخامس عشر ،ص .4 -2علی بن ابراهیم قمی ،تفسیر القمی ،ج ،1ص .240 -3جالل الدین فارسی ،تعالی شناسی ،ج ،3ص .645 -4سوره لقمان ( )31آیه .15 -5سوره یوسف ( )12آیه .108 -6جالل الدین فارسی ،پیشین ،ص .646 -7سوره اسراء ( )17آیه .9 -8محمد بن حسن طوسی ،پیشین ،ج ،6ص .453 -9سوره مومن ( )40آیه .38 -10سید محمد حسین طباطبائی ،پیشین ،ص .351 -11سوره غافر ( )40آیه .29 3