مدیریت بحران ترم تابستانه سلیمی

مدیریت بحران معصوم سلیمی بحران چیست؟ کدام یک از موارد ذکر شده بحران تلقی میشوند؟ بحران های طبیعی منشاء این گونه از بحران ها ،فرآیندهای طبیعی زمین است .این فرآیندها می توانند شامل فعالیت های زمین چون آتش فشان ،زلزله ،رانش و فرسایش باشند .تغییرات ناگهانی جوی نیز می توانند با نمودهایی چون انواع طوفان ،خشکسالی و سیل منجر به ایجاد بحران های طبیعی شوند .کشور ما به دلیل واقع بودن در منطقه ای زلزله خیز ،همواره مستعد رخداد چنین حوادثی بوده است .برای به یاد آوردن مصادیقی از زلزله هایی که به صورت یک بحران ملی در آمدند ،نیاز به تالش زیادی نیست .زلزله بوئین زهرا در گذشته ،زلزله رودبار و منحیل و یا فاجعه ملی بم از این دست حوادث هستند. در جهان نیز مصادیق بحران های طبیعی بسیارند .سونامی یا آب لزره جنوب شرقی آسیا و یا طوفان های چارلی و کاترینا مثال هایی از این دست هستند. انواع بحران های طبیعی زلزله – سیل --رانش زمین— خشکسالی— آتشفشان— سونامی --ا نواع توفان بحران های مصنوع بشر این دسته از بحران ها به حوادثی اطالق می شوند که ناشی از ایجاد تغییر در نظام رایج طبیعت توسط انسان رخ می دهند .انسان برای دست یابی به رفاه بیشتر و به خدمت در آوردن منابع زمین دست به فعالیت های صنعتی می زند .عدم رعایت اصول ایمنی و یا بکارگیری نادرست ابزار منجر به گشوده شدن باب جدیدی در حوادث در جهان امروز شده است .با پیشرفت روز افزون صنعت و وابسته شدن بیش از پیش انسان به فن آوری ،پیامد حوادث اینچنینی نیز به شدت رشد یافته است .یکی از دالیل توجه روزافزون به مدیریت بحران در صنایع نیز همین امر است. ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ بحران اجتماعی بحران صنعتی و تکنولوژیک بحران سیاسی بحران تروریسم مهاجرت و پناهندگی بحران بیولوژیک (میکروبی) بحران ارتباطی بحران انرژی بحران عدم امنیت اجتماعی طبقه بندی بحران ‏ ‏ ‏ طبقه بندی بر اساس منشاء طبقه بندی بر اساس قلمرو طبقه بندی بر اساس عامل زمان ** از 43نوع بحران طبیعی ممکن در جهان 23نوع آن در ایران به ثبت رسیده است. اقلیم گسترده و وجود شرایط آب و هوایی گوناگون در ایران ،موجب شده همواره در معرض حوادث طبیعی از سیل تا خشکسالی باشد بخش بزرگی از فالت ایران بر روی کمربند زلزله واقع شده است قرار داشتن کشور ما در منطقه ملتهب خاورمیانه ،امکان رخداد بحران های سیاسی ،جنگ و یا مهاجرت را بیش از بسیاری از دیگر نقاط جهان ساخته است. پیشرفت های صنعتی کشور در سال های اخیر و به ویژه سرمایه گذاری در صنعت نفت ،گاز و پتروشیمی باعث شده است که گونه دیگری از بحران ها که موسوم به بحران های صنعتی هستند بیش از پیش در کشور امکان رخداد بیابند. در اینجا بی شک سوالی به ذهن خطور می کند؟ چگونه حوادثی با ماهیت اینقدر متفاوت همگی تحت یک لفظ واحد " بحران" شناخته می شوند. در نگاه اول پدیده ای چون زلزله با پدیده بیکاری کمترین مشابهت را دارد و یا سونامی با مهاجرت سنخیتی ندارد .اما باید توجه داشت که بی شک مولفه های مشترکی در میان این وقایع وجود دارد که موجب می شود همه آنها بحران نامیده شوند .برای درک این نکات مشترک ابتدا باید تعریف جامعی از بحران ارائه شود. تعریف حادثه واقعه ای ناگهانی و غیر منتظره است که منجر به صدماتی از قبیل مرگ ،بیماری ،وارد شدن خسارت به تجهیزات یا زیان مالی شود. موقعیت اضطراری بخشی از هر حادثه یا بحران که بعد از آن زندگی انسان و اموال و تجهیزات به خطر می افتد .اقدامات اضطراری باید در زمانی موسوم به Golden Timeصورت پذیرند. برخی از دالیل ایجاد وضعیت‌های اضطراری در یک کارخانه ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ شرایط ناایمن تولید یا انتقال تاثیر واحدهای صنعتی مجاور بالیای طبیعی خرابکاری ‌ خسارت‌های عمدی و نظمیهای اجتماعی ‌ بی جنگ تعریف سازمان جهانی بهداشت از بحران درهم ریختگی شدید زیست محیطی و روانی-اجتماعی که بسیار فراتر از ظرفیت انطباقی جامعه مبتال به است. اثرات حوادث توسط خود جامعه یا گروه قابل ترمیم است ،اما در بحران اثرات حوادث توسط خود جامعه یا گروه قابل ترمیم نیست. ‏ در طرح جامع امداد و نجات كشور كه به تصويب هيات وزيران رسيده است بحران اينگونه تعريف شده است " :حوادثي كه در اثر رخدادها و عملكردهاي طبيعي و انساني به طور ناگهاني به وجود مي آيد و سختي را به يك مجموعه يا جامعه انساني تحميل مي كند و بر طرف كردن آن نياز به اقدامات اضطراري ،فوري و فوق العاده دارد". ‏ اما بحران در صنعت شرايط غير منتظره اي است كه سبب ايجاد اختالل در امور تولید و منجر به آثار سوء گسترده مالی ،انسانی و یا زیست محیطی در محل و محیط پیرامون گردد. تبعات مشترک بحرانها ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ وقفه در جریان عادی زندگی وقفه در تولید و خدمات و ارتباطات خسارت مالی تلفات و ضایعات جانی تخریب محیط زیست مشکالت عاطفی و روانی مشکالت اجتماعی آسیب پذیری ‏ ‏ ‏ علل زمینه ای فشارهای محرک شرایط غیر ایمن وقتی شرایط آسیب پذیری وجود داشته باشد ،حادثه به بحران تبدیل می شود. سونامی جنوب شرق آسیا (سال )2004 کلمه ای ژاپنی( tsu :بندر) و ( namiموج) سونامی یا آب لرزه در اثر برخورد صفحه های پوسته زمین رخ می دهد امواج دریا با سرعت 800کیلومتر و ارتفاع 30متر به حرکت در می آیند فاجعه بم دی ماه 1382در ساعات آغازین بامداد تنها 6/5ریشتر 25000نفر کشته 50000زخمی بیش از 100000بی خانمان ارگ تاریخی بم تخریب شد حادثه چرنوبیل فجیع ترین حادثه اتمی غیر نظامی جهان در اکراین بدترین فاجعه صنعتی تمام دوران سیستم ایمنی راکتور برای آزمایشی غیر فعال شد دو انفجار پیاپی رخ داد سقف 1000تنی یک راکتور بلند شد با بارش باران بخش هایی از اروپا ( سوئد ،نروژ و حتی انگلستان) به مواد رادیواکتیو آلوده شد حادثه Bhopal 1984هند ،طراح یونیون کرباید ماده سمی متیل ایزو سیانات با آستانه سمیت خیلی کم به عنوان ماده میانی()TLV-TWA=0.02 ppm مخازن نگهداری مجهز به سیستم سرمایش ،اسکرابر و فلر شستشوی یک شیر با آب منجر به رخداد واکنش گرمازا پدیده وارونگی در جو 2000نفر کشته و 200هزار نفر زخمی حادثه قطار نیشابور()1382 برخورد واگن های حاوی مواد انفجاری بیش از 300نفر کشته و 400زخمی راهکارهای اصالحی ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ايمن تر و مقاوم تر كردن مطابق با استانداردهاي ساخت ضد لرزه براي ساختمان ها و سازه هاي ديگر به ويژه آنهايي كه وابسته به تاسيسات صنعتي ( از جمله سازه هاي باز ،ظروف ،مخازن و خطوط لوله و نگهدارنده هاي خطوط لوله ) مي باشند. تقويت قواعد مربوطه به استانداردهاي ساخت و قوانين طبيعي و عمومي ايمني در كنار تقويت مقاومت ارتعاشي سازه ها ،اجراي مديريت ريسك و كاهش خطرات در مناطق زلزله خيز. برنامه ريزي براي مديريت بحران در صنايع و دولت جهت اتخاذ تصميمات الزم در شرايط زلزله و موارد اضطراري ديگر. برنامه ريزي مديريت « وضعيت اضطراري » در صنعت كه همزماني وقوع زلزله و آزاد شدن مواد خطرناك را در نظر دارد .  برنامه ريزي استفاده صحيح از زمين بعنوان يك استراتژي كاهش ريسك كه آثار مخرب همزماني زلزله و پخش مواد خطرناك را در جوامع شهري كاهش دهد . مديريت بحران : عبارت است از مجموعه سيستم مديريت جامع در سازمان ،جهت مديريت شرايط اضطراري ناشي از اتفاقات طبيعي و يا خطرات ناشي از عملكرد كاركنان و سازمان بمنظور كاهش اثرات تخريبي مدیریت بحران در ایران ایران جزء ده کانون حادثه خیز جهان است. پس از چین ،هندوستان و بنگالدش در رتبه چهارم آسیا. اولین زلزله ثبت شده در تاریخ ایران زلزله سال 1290شهر راور کرمان است اولین بار با بکارگیری ارتش در سیل سال 1303گیالن و مازندران ،مدیریت بحران انجام شد قانون پيشگيري ومبارزه با خطرات سيل مصوب 1348 بخش امداد جمعیت هالل احمر در سال 1357تاسیس شد ستاد حوادث غیرمترقبه پس از وقوع زلزله طبس 1356ایجاد شد دفتری به این نام پس از زلزله 1369در تمام استانداری ها ایجاد گشت طرح جامع امداد ونجات كشور توسط هيات وزيران در تاريخ 1382تصويب شد قانون مدیریت بحران در زمان دولت نهم تصویب شد شورای عالی مدیریت بحران کشور به منظور هماهنگی فعالیت دستگاهها تشکیل شد طرح جامع امداد ونجات كشور این طرح بر مبنای پیشنهاد جمعیت هالل احمر ایران و به استناد ماده 44قانون برنامه سوم توسعه مصوب 1379تدوین شد . این طرح 57ماده دارد . 13 وزارت خانه و 8سازمان و نهاد در آن عضویت دارند . به نظر می رسد تمرکز بر بحران های ناشی از حوادث طبیعی بوده است . مراحل و اركان مديريت بحران پيشگيري:مجموعه اقداماتي است كه پيش ،هنگام و پس از وقوع بحران با هدف جلوگيري از وقوع مخاطرات يا كاهش آثار زيان بار آن ‏ انجام مي شود. آمادگي :مجموعه اقداماتي است كه توانايي سازمان را در انجام مراحل مختلف مديريت بحران افزايش مي دهد .اين مرحله شامل جمع ‏ آوري اطالعات ،پژوهش ،برنامه ريزي ،ايجاد ساختارهاي مديريتي ،آموزش ،تامين منابع ،تمرين و مانور است. مقابله :ارائه خدمات اضطراري به دنبال وقوع بحران است كه با هدف نجات جان افراد ،كاهش خسارات مالي و جلوگيري از گسترش خسارات انجام مي شود .مقابله شامل امداد و نجات ،بهداشت ،درمان ،تامين امنيت ،ترابري ،مهار آتش ،كنترل مواد خطرناك ،اطالع رساني و هشدار است. بازسازي :بازگرداندن شرايط يك منطقه آسيب ديده پس از بحران به شرايط عادي با در نظر گرفتن ويژگيهاي توسعه پايدار و كليه ضوابط ايمني است. مصادیقی از شرح وظايف ستاد های چهارگانه مديريت بحران مدل کوه یخ مرحله پیشگیری  ‏ ‏ ‏ بازسازی مقابله آمادگی پیشگیری الف -پيشگيري ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ بررسي تأسيسات و امكانات موجود از نظر شرايط ايمني و ايمن سازي موارد مورد نياز. رعايت اصول فني و ايمني در احداث و راه اندازی واحدها انجام مطالعات شناسایی مخاطرات برای کشف کانون های خطر بازدید های دوره ای از تجهیزات تعمیرات پیش گیرانه بررسي و مطالعه تجربيات و اقدامات ساير كشورهاي دنيا ب -آمادگي ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ تهيه طرح جامع مديريت حوادث غيرمترقبه و مترقبه بزرگ در مجتمع و تدوين برنامه ساالنه و نيز شناسايي ريسك حوادث. مطالعه و بررسي امكان بروز انواع حوادث در مكانها و شرايط مختلف و روشهاي مقابله با آن. ارتقاي سطح استانداردهاي ايمني در شناسايي راهها و مسيرهاي جاده اي جهت تسريع در امر تخليه ،امداد رساني و ... تهيه شناسنامه و بانك اطالعاتي از امكانات و تجهيزات و مراكز امدادي نزديك. برگزاري كالسهاي آموزشي و عملياتي براي مديران ،كاركنان ذيربط. برگزاري مانورهاي فصلي در جهت آمادگي بيشتر و برطرف نمودن نقايص احتمالي در هنگام عمليات امداد و نجات و جمع آوري سوانح. طراحي ساختار مديريتي و افراد اصلي و جانشين در مراحل چهارگانه. ايجاد پوشش بيمه اي مناسب جهت نيروهاي عملياتي و امدادگر در مراحل آمادگي (مانور) و مقابله. تهيه كارت شناسايي مناسب از طريق ستاد حوادث جهت اعضاي اصلي كميته. تعيين شرح وظايف هر يك از پرسنل مورد نياز در زمان وقوع حوادث و آموزش. تعيين نوع و ميزان منابع (امكانات و تجهيزات) مورد نياز امور براي مديريت حوادث غيرمترقبه در بخشهاي گوناگون و تهيه دستورالعمل بكارگيري آنها. تعيين سازمانهاي همكار ،پشتيبان . برآورد اعتبارات مورد نياز جهت اجراي چهار مرحله مديريت حوادث. گردآوري و بررسي طرحهاي مورد عمل در ساير كشورها و استفاده از موارد مطلوب آنها. ج -مقابله: ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ اطالع رساني سريع از وقوع هر نوع حادثه به اعضا و ارائه اخبار و اطالعات مربوط به رويدادها به واحد اطالعات و اخبار ستاد حوادث غيرمترقبه كشور فراخوان تيم هاي عملياتي با توجه به وسعت و نوع بحران ترميم و بازسازي سريع تاسيسات و تجهيزات آسيب ديده و برنامه ريزي در جهت كاهش قطع تولید به هنگام حادثه بكارگيري كل امكانات دولتي تحت اختيار در هنگام مقابله ،با توجه به ابالغ رئيس ستاد حوادث مربوطه. اعزام كميسيون بررسي سوانح ناحيه و درصورت لزوم كميسيون عالي سوانح جهت بررسي و اعالم دليل وقوع حادثه . مستند سازي آثار حادثه و نحوه مقابله با آنها. برآورد خسارات و هزينه هاي ريالي وارد شده و اعالم آن. ارسال گزارشات روزانه از عملكرد . د -بازسازي: ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ طوالنی ترین مرحله مدیریت بحران بررسي داليل تخريب و آسيب ديدن تاسيسات موجود و برنامه ريزي جهت بازسازي و تامين امكانات آسيب ديده بررسي نقاط ضعف و قوت عمليات مقابله و اصالح نقاط ضعف و ارائه پيشنهادات الزم در زمينه قوانين و مقررات مربوطه تسريع در پاكسازي آثار حوادث جهت پيشگيري از تاثير سوء افكار عمومي پيگيري جهت اخذ اعتبارات مورد نياز و بازسازي تاسيسات آسيب ديده. ايجاد تسهيالت مورد نياز براي مجريان بازسازي. بازگرداندن شرایط روحی و اجتماعی جامعه درگیر به حالت قبل و..... آموزش هاي الزم جهت مقابله با بحران آموزش نظري :بايستي به منظور آگاهي كاركنان از ماهيت خطرات بالقوه و همچنين چگونگي استفاده از تجهيزات در جهت رفع سوانح، اطفاء حريق ،امداد و نجات و ...و دستورالعملها ،براي مقابله با هرگونه شرايط بحراني صورت گيرد. آموزش عملي :بايستي به منظور كار با تجهيزات خاص امدادي به ويژه جهت جمع آوري سانحه و چگونگي انتقال و نجات افراد در وضعيتهاي اضطراري كاركنان آموزش عملي ببينند .با اين آموزش كاركنان آمادگي الزم را جهت مقابله با يك شرايط بحراني به دست خواهند آورد. مانور (تمرين) :بايستي به منظور آگاهي از توانايي افراد وتمرين در مديريت براي واكنشي موثر در مقابل شرايط بحراني در مقاطع زماني مختلف نسبت به انجام مانورهاي آزمايشي اقدام نمود .عالوه بر مراحل فوق و داشتن دانش و آگاهيهاي الزم متصديان به کمک مانور شرايط روحي و رواني مناسب براي رويارويي با بحرانهاي واقعي را به دست خواهند آورد .به عبارت ديگر مانور شرايط وآمادگي بکارگيري دانش وابزار وتجهيزات را در يک موقعيت واقعي براي مسووالن وافراد درگير رافراهم مي آورد. آموزش های همگانی برای استفاده در زمان بحران مدیریت بحران کمک های اولیه مقدمات ایمنی و آتش نشانی … مانور و تمرین ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ طراحی عملیات در مدیریت بحران جمع آوری اطالعات (مشاهده مستقیم ،مصاحبه و =...تهیه پایگاه اطالعاتی) ارزیابی بحران اطالع رسانی درون سازمانی و سپس عمومی (سیستم های هشدار) اولویت بندی هدف ها طراحی فعالیت های فوریتی (شناسایی اقدامات ،لوازم و پرسنل الزم ،ترتیب و موقعیت هر یک) سازماندهی گروه های عملیاتی ایجاد سیستم نظارت بر عملیات اجرا ارزیابی ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ اطالعات مورد نیاز ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ دانستن شرایط قبل از بحران دانستن نوع و منشاء بحران خسارات و ضایعات تقریبی بحران قلمرو و محدوده جغرافیایی بحران روند تکوین و پیامدهای احتمالی بخش های آسیب پذیر و حساس شناخت گروه هایی که در معرض خطر جدی هستند. ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ وظایف تیم مدیریت بحران مدیریت شرایط اضطراری از مرکز فرماندهی پیگیری و پایش لحظه ای وضعیت بحران اطمینان از درستی روند تخلیه ارتباط با ارگانهای خارج از سازمان کنترل ترافیک و عبور و مرور وسائل امدادی ارتباط با رسانه ها ثبت گزارش اهداف کوتاه مدت ‏ ‏ ‏ به حداقل رساندن ضایعات جانی به حداقل رساندن خسارات مالی جلوگیری از توسعه بحران اهداف نهایی ‏ ‏ ‏ ‏ حفظ محیط زیست حفظ نظم در محیط حادثه عادی سازی سیستم برآورد نیازهای افراد درگیر و سپس امدادگران انواع گروه ها در مدیریت بحران ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ گروه گروه گروه گروه گروه شناسایی و جمع آوری اطالعات های اطفاء جستجو ،نجات و تخلیه پزشکی و درمان موقت ارتباطات  ‏ ‏ ویژگی‌های مدیر بحران ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ والسالم شناخت سیستم شناخت ابزارها تصمیمگیری ‌ قدرت باالی صدور دستورات روشن آموزش بهره گیری از مشاوران آگاه گروه حمل و نقل گروه امنیت و انتظامات